SAMENGESTELD GEZIN? REFLECTIES II: de wilsrechten
Vorig jaar heb ik enige overwegingen gegeven ten aanzien van het samengestelde gezin. Ook, dan wel met name het opstellen van testamenten kwam daarbij uiteraard aan de orde, waarbij werd afgesloten met de volgende zin: 'De vraag der vragen is natuurlijk wat je in het testament opgenomen wilt hebben. Als uitgangspunt (er zijn vele variaties, maar we beginnen even bij het begin) moet je als het ware de keuze maken tussen jouw nieuwe partner enerzijds en de kinderen anderzijds. Dat is een ongelofelijk lastig te maken keuze en misschien niet eerlijk, maar toch het startpunt.'
Dat er een keuze moet worden gemaakt is overigens niet zo bijzonder. Het erfrecht doet dat ook. Op grond van de wettelijke verdeling zijn eigen kinderen samen met de (stief)ouder de erfgenamen, maar wordt de (stief)ouder enig eigenaar. De kinderen krijgen een zeer beperkt opeisbare vordering op de (stief)ouder. De keuze is dus duidelijk uitgevallen in het voordeel van de langstlevende gehuwde partner. De zogenoemde wilsrechten kunnen echter een en ander ietsjes nuanceren.
Er zijn een aantal ‘smaken’ wilsrechten, maar het meest in het oog springen de wilsrechten indien een vordering ontstaat op een stiefouder bij overlijden van je eigen ouder. De wet geeft dan de mogelijkheid dat het kind de stiefouder verplicht goederen ter waarde van het kindsdeel uit de nalatenschap over te dragen aan het kind. De stiefouder heeft dan wel weer het recht om het vruchtgebruik voor te behouden. Als het ware blijft het door het kind gekozen bankstel dan in de woning staan, maar de eigendom is wel reeds van betreffend kind.
Soortgelijke wilsrechten ontstaan ook als het kind een vordering heeft op de stiefouder en de stiefouder vervolgens overlijdt. Het kindsdeel wordt dan opeisbaar, maar het kind heeft het recht de erfgenamen van de stiefouder te verplichten goederen ter waarde van het kindsdeel uit de nalatenschap van de stiefouder over te dragen aan het kind.
Let op, de wilsrechten zijn wettelijke rechten, maar in een testament kunnen deze anders worden bepaald. Sterker nog, in een langstlevendentestament worden wilsrechten doorgaans uitgesloten, ook weer om de langstlevende te beschermen tegen aanspraken van kinderen. We zijn dan dus weer terug bij het begin: welke keuze maak je bij het opstellen van een testament? Het zijn communicerende vaten: extra bescherming van de één gaat ten koste van bescherming van de ander. De middenweg is zeer, zeer lastig te vinden, maar we gaan een poging doen in een volgende bijdrage. Die poging heet 'vruchtgebruik'.